Mobbing jest zjawiskiem, nad którym badania rozpoczęto w końcu lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Obecnie trudno znaleźć osobę, która nie zdaje sobie sprawy z istnienia tego zjawiska. Jest to problem natury psychologicznej, moralnej i prawnej. Ma miejsce zarówno w wypadku pojedynczych osób jak i w wypadku społeczności i organizacji.
Termin mobbing początkowo odnosił się szeroko do zjawiska przemocy rówieśniczej, Dzisiaj kojarzony jest głównie ze środowiskiem pracy ale należy pamiętać, że nie tylko. W szkole, podobnie jak w pracy, możemy zaobserwować mobbing na różnych szczeblach i w różnych relacjach.
Mobbing w szkole- na jakich płaszczyznach relacji występuje?
- uczeń - uczeń
- nauczyciel - nauczyciel
- nauczyciel - uczeń
- uczeń - nauczyciel
Jakie formy może przybierać?
- fizyczna (bicie, kopanie)
- werbalna (szydzenie, drwiny, ubliżanie)
- wykluczenie społeczne (systematyczne wykluczanie kogoś z grupy społecznej)
- relacyjna (rozpowszechnianie plotek, kpiny)
- elektroniczna - cyberprzemoc (smsy, poczta e-mail, strony internetowe, portale społecznościowe)
MOBBING TO PROCES
Jakie typy ofiar mobbingu rozróżniamy?
- bierna - osoby te nie „prowokują” mobbera bezpośrednio
- prowokująca - osoby te same w sobie „prowokują” mobbera, np. irytująco i prowokująco się zachowując
Przyczyn występowania mobbingu w szkole można się upatrywać w wielu czynnikach, m.in.:
- charakter współczesnego społeczeństwa: tolerancja przemocy, nadużywanie pozycji w społeczności, środki masowego przekazu
- cechy społeczności: poziom przemocy i bezpieczeństwa w bezpośrednim sąsiedztwie, warunki socjoekonomiczne
- poziom szkoły: klimat w niej panujący, polityka szkoły
- charakterystyka rodziny: charakter relacji rodzic-dziecko
- charakterystyka rówieśnicza: postawy, charakter, jakość w przyjaźni rówieśniczej.
Źródeł mobbingu możemy się doszukać w różnych teoriach tłumaczących co skłania ludzi do jego stosowania i co sprawia, że niektórzy są na niego podatni:
- Odbiegające od normy przetwarzanie informacji społecznych u danej osoby, co może skutkować przemocą fizyczną lub właśnie mobbingiem
- Zachowanie dezadaptacyjne ze spektrum zachowań agresywnych
- W każdej grupie istnieje potrzeba posiadania ofiary, w związku z czym można się spodziewać, że w każdej grupie społecznej, np. szkolnej klasie, taka ofiara się pojawi
- Tożsamość społeczna. Ludzie mają skłonność do dzielenia świata społecznego na kategorie grupy własnej i obcej, czyli zgodnie z kategorią „my–oni”. Osoby, które należą do”mojej” grupy, są postrzegane bardziej, natomiast tym z grupy nie-swojej przypisuje się więcej właściwości negatywnych.
Czynniki dodatkowo sprzyjające mobbingowi:
- udowodniono, że posiadanie niewielkiej liczby przyjaciół lub przyjaciół, którym nie można ufać, bądź takich, którzy mają niski status społeczny, stanowi czynnik ryzyka wejścia w rolę ofiary
- niektóre ofiary pochodzą z rodzin nadopiekuńczych
- dzieci, które są zarówno sprawcami, jak i ofiarami (tzw. „agresywne ofiary”), mogą pochodzić z rodzin wyjątkowo trudnych i pełnych
- niepełnosprawność oraz szczególne potrzeby edukacyjne
- typowa ofiara przemocy jest fizycznie słabsza od rówieśników, zastraszona, depresyjna, ma obniżoną samoocenę i częściej wypada z normalnego cyklu edukacyjnego
- jest też bardziej lękliwa, nieśmiała, małomówna i częściej niż pozostali uczniowie uważa się za niewystarczająco inteligentną na tle pozostałych, dodatkowo jeszcze nieatrakcyjną, pełną wstydu i w konsekwencji – nieszczęśliwą
Najczęstsze konsekwencje mobbingu u ofiar będących uczniami szkół:
- lęk
- niskie poczucie wartości
- fobia szkolna
- PTSD - zespól stresu pourazowego
- przekonanie o wykluczeniu
- poczucie wyobcowania
- niezrozumienia przez innych
- samobójstwo
Wyróżnia się kilka strategii radzenia sobie ofiar z mobbingiem:
- porozmawianie z kimś,
- ignorowanie,
- obrona we własnym zakresie,
- unikanie/schodzenie z drogi mobberom,
- zaprzyjaźnienie się z większą liczbą osób
Jako rodzice często nie wiemy co się dzieje z naszym dzieckiem, a gdy już mamy pewne podejrzenia, warto z nim porozmawiać, dziecko dotknięte mobbingiem potrzebuje wsparcia, jak każdy w kryzysie. Oto co każdy rodzic w takiej sytuacji powinien zrobić:
- powiadomienie wychowawcy, dyrektora
- otoczenie dziecka wsparciem psychologa, pedagoga
- zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa i zadbać by miało świadomość, że w razie problemów może zwrócić się o pomoc do dorosłych
MOBBING W PRACY:
Doświadczanie mobbingu w pracy może spotkać każdego. Innymi słowami, każdy może stać się ofiarą mobbingu, niezależnie od zajmowanej pozycji w hierarchii firmy. Podobnie, działań i zachowań noszących cechy mobbingu może dopuścić się zarówno sam pracodawca, bezpośredni przełożony czy nawet współpracownik.
Co istotne, zła atmosfera w pracy, niedocenienie naszych wysiłków i jednorazowe ośmieszenie czy poniżenie pracownika w świetle prawa nie jest mobbingiem. By lepiej zrozumieć istotę tego zjawiska warto sięgnąć do definicji mobbingu w Kodeksie pracy:
Kodeks pracy, art. 94.3. [Obowiązki pracodawcy w zakresie przeciwdziałania mobbingowi]
§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Dyskryminacja a mobbing - to dwa różne zjawiska, pomiędzy którymi granica jest jednak niezwykle subtelna. Przyczyną dyskryminacji może być chociażby płeć pracownika, wiek, religia, przekonania polityczne czy orientacja seksualna.
O dyskryminacji możemy więc mówić, gdy pracownik jest inaczej traktowany z powodu jednej lub kilku cech wskazanych w Kodeksie pracy. Z kolei mobbing rozumiany jest jako terror psychiczny w miejscu pracy - ma charakter ciągły.
Najczęstsze przejawy mobbingu w pracy:
- bezpodstawna krytyka pracownika,
- nieprzyznawanie osobie zatrudnionej żadnych zadań do wykonania lub wydawanie absurdalnych poleceń,
- stałe przydzielanie zadań będących poniżej kompetencji pracownika,
- stałe przydzielanie nadmiernej ilości pracy,
- ograniczenie możliwości swobodnego wypowiadania się pracownika i niedopuszczanie go do głosu,
- wyznaczanie niemożliwych do realizacji terminów wykonania zadania,
- ośmieszanie i poniżanie pracownika,
- rozsiewanie plotek na jego temat,
- sugerowanie choroby psychicznej,
- molestowanie i aluzje o charakterze seksualnym,
- uniemożliwianie pracownikowi korzystania z przysługujących mu przerw w pracy,
- nękanie telefonami i wiadomościami,
- zatajanie istotnych dla pracownika informacji,
- niestosowne żarty pod jego adresem.
Z uwagi na osobę mobbingująca możemy wyróżnić dwa rodzaje mobbingu:
- poziomy (prosty) - między pracownikami na tym samym poziomie hierarchii w firmie
- pionowy (ukośny) - na różnych poziomach hierarchii zatrudnienia, tj. pracodawca- pracownik. Osoba mobbingująca wykorzystuje w tym przypadku swoja pozycję w firmie.
Z uwagi na charakter praktyk mobbera rozróżniamy:
- mobbing bezpośredni: działania, np. uwagi kierowane bezpośrednio do ofiary
- mobbing niebezpośredni: oddziaływanie na ofiarę poprzez otoczenie, np. rozpowiadanie plotek na temat pracownika
Mobbing w miejscu pracy może eskalować czyli narastać. Na początku ofiara nie dostrzega nawet, że stała się celem ataków mobbera. Niestety w dalszej kolejności jego działania są coraz mocniejsze i bardziej dotkliwe. Co za tym idzie możemy wyróżnić określone fazy mobbingu.
FAZY MOBBINGU:
- I faza - wczesna, przygotowawcza. Zwykle ofiara w tym momencie jest jeszcze nieświadoma potencjalnego zagrożenia, pewnie zachowania tłumaczy, usprawiedliwia go. W efekcie nie reaguje prawidłowo na zaczepki
- II faza - eskalacji i walki ofiary. Mobber zwiększa intensywność swoich zachowań, np. głośno, publicznie ja upokarza. Jest to moment degradacji pracownika w grupie. U ofiary pojawia się stres, lęk, problemy ze snem, napięcie. Jego stan psychiczny i fizyczny pogarsza się, spada wyraźnie jego wydajność. Mobber oczekuje milczenia ofiary.
- III faza - nasilenie się agresji mobbera. Jest to już stabilny, permanentny mobbing. Ofiara staje się odpowiedzialna za niepowodzenia zespołu, otoczenie zaczyna się odsuwać od poszkodowanego, zostaje on sam ze swoim problemem. Zaczyna się czuć zaszczuty, silny stres nie daje mu normalnie funkcjonować.
- IV faza - degradacja ofiary w sferze fizycznej i psychicznej. Ofiara pod wpływem terroru nie jest w stanie wykonywać swoich obowiązków zarówno zawodowych ale także tych w życiu osobistym. Załamanie psychiczne może prowadzić do stanów depresyjnych, a nawet samobójstwa.
Jak rozmawiać z mobberem, gdy zorientujesz się, że zostałeś jego ofiarą? Niestety zwykła rozmowa, w której użyjesz racjonalnych argumentów może nic nie dać. Oto kilka wskazówek jak radzić sobie i jakie metody stosować wobec prześladowcy:
- wyraźny i głośny sprzeciw wobec mobbera- zaznacz swoje granice i powiedz, że nie godzisz się na to co robi - próby tłumaczenia czegokolwiek raczej nie przyniosą efektu, gdyż nie zdaje sobie on sprawy z tego, że kogoś krzywdzi
- reaguj na zaczepki mobbera za każdym razem
- nie pozostawaj sam na sam z prześladowcą
- rozmawiaj z mobberem tylko przy świadkach- w razie oskarżenia o mobbing, będą oni zeznawać w sądzie
Gdy to nie pomoże…
- zgłaszaj mobbing zarówno współpracownikom jak i przełożonemu (jest on prawnie zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi), pracownikom działu HR
- gromadź wszelkie dowody na stosowanie wobec Ciebie mobbingu, mogą to być sms, maile
- skompletuj dokumentację medyczną i psychologiczną, dzięki niej udowodnisz, że doszło do pogorszenia Twojego stanu zdrowia
Niestety mobbing jak każde patologiczne zjawisko niesie swoje negatywne konsekwencje, najtrudniejsze są te, które odbiją się na naszej psychice.
Pamiętaj, że im dłużej doświadczasz mobbingu, tym jest groźniejszy dla Twojego zdrowia i poważniejsze konsekwencje psychiczne powoduje. Skutki możesz odczuwać do końca życia. Do najczęściej występujących należą:
- stres, lęk, niepokój, napięcie,
- dolegliwości psychosomatyczne,
- zaburzenia snu i jedzenia
- utrata wiary w swoje możliwości
- brak zaufania do innych osób
- utrata motywacji do pracy
- przenoszenie napięcia na grunt rodzinny
- agresywne zachowania
- rozstanie z partnerem
- stres potraumatyczny
- depresja
- samobójstwo
!!! Nie lekceważ swoich dolegliwości, nie wahaj się udać się do psychologa !!!
Ale pamiętaj…
Niesłuszne oskarżenie innej osoby o mobbing jest karalne, ze względu na krzywdzący charakter tego czynu- narusza dobre imię, wizerunek firmy, niszczy karierę!
Gdzie szukać pomocy?
- Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe
ul. Ołbińska 18/5
50-237 Wrocław
tel.: 606 371 919 - Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe OSA
ul. Warzywnicza 10C/7
80-838 Gdańsk
tel.: 58 301 98 72,
kom.: 795 159 795
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. - Rzecznik Praw Obywatelskich
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
ul. Aleja Solidarności 77
00-090 Warszawa
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. - Państwowa Inspekcja Pracy. Inspektorat Okręgowy
ul. Al. Piłsudskiego 13
20-011 Lublin
tel. 81 537 11 31
Opracowanie: Angelika Pachuta - Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej
Bibliografia:
- Chomczyński P., Proces stawania się ofiarą, WUŁ, Łódź, 2008
- Kamińska B., Mobbing jako patologia w kierowaniu personelem, SAN, Łódź, 2014
- Kwaśniewska K., Aspekty prawne ochrony pracowników przed zjawiskiem mobbingu, WSH, 2023.